معدن کاری فیروزه نیشابور در ایران باستان

نویسندگان

دانشگاه شهید بهشتی، تهران. ایران.

چکیده

فیروزه، یکی از کانی های باستانی شناخته شده به نام ایران است. معروف ترین و قدیمی ترین معدن فیروزه ایران معدن فیروزه نیشابوراست. استخراج فیروزه از هفت هزار سال پیش رواج داشته است. استخراج فیروزه در نیشابور اگرچه ابتدا در بخش های سطحی و با کمک ابزارهای دستی صورت می گرفته، اما به تدریج گسترش یافته و با احداث تونل هایی به دنبال رگه های معدنی به صورت زیرزمینی هم استخراج صورت می گرفته است. در بسیاری از منابع از چکش و قلم به عنوان ابزار استخراج ذکر شده است. در دهه 1100 هجری شمسی برای اولین بار در این معادن از باروت استفاده شده است که علی رغم افزایش سرعت معدنکاری، با کاهش اندازه فیروزه های استخراجی از قیمت آن کاسته است. فیروزه نیشابور تا پایان دوره صفویه توسط حکومت و براساس قواعد منظم و علمی استخراج می شده است. اما با شروع دوره قاجاریه و استخراج معادن توسط حکومت های محلی و اشخاص حقیقی به صورت کاملا غیرعلمی، این معادن رو به ویرانی گذاشتند. نتیجه آن که در پایان دوره قاجاریه تقریبا تمامی معادن با آب و سنگ پر شدند و فیروزه ایران به تدریج جایگاه خود در بازارهای جهانی را از دست داد.
این مهرهها به عصر نوسنگی (٦٠٠٠ تا ٦٧٥٠ سال قبل از میلاد مسیح ) تعلق دارند و مشـخص می کند که معدنکاری فیروزه در ایران حتی بسیار قدیمی تر از آن مواردی است که اشاره شـد. در سفرنامه کلاویخو که در سال ١٤١٢ و در زمان صفویه نگاشته شده است چنین می خوانیم که : «در نزدیکی نیشابور معادن معروف فیروزه قرار دارد. معدن در کوه بسیار خطرناک است ، باطله های باقی مانده به کمک سنگ ها و قطعات چوب به شکل بسیار بدی قرار گرفته اند و در طول زمانهای مختلف افراد بسیاری از معدنکاران مبتدی در داخل آن دفن شده اند. در این معدن فیروزههای با رنگ خوب و اندازههای بزرگ یافت شده است ، اما رنگ آن به سرعت از بین می رود و به رنگ سبز کثیف (Dirty Green) همراه با نقاط سفید و خاکستری تبدیل می شود. فیروزه های معدن اردلانی کیفیت خوبی ندارند به گونه ای که در کتاب جواهرنامه که در قرن هفتم هجری قمری نوشته شده است از فیروزههـای آن بـه عنـوان بدترین نوع فیروزه نیشابور یاد شده است . به دلیل اطلاعات کمی که از نحوه معـدنکاری فیروزه در منابع پیش از دوران قاجار وجود دارد در مورد این موضوع نمی توان با قاطعیت صحبت کرد اما با توجه به مباحث مطرح شده توسط جوهری نیشابوری (٥٩٢ ق) چنین به نظر می رسد کـه استفاده از ابزارآلات مناسب برای شکستن سنگ مانند چکش و دیلم برای معدنکاری مرسوم بـوده است .

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Neyshabur turquoise mining in ancient Iran

نویسندگان [English]

  • M. Oveyci
  • M. Yazdi
  • M. Ghorbani
Shahid Beheshti University, Tehran. Iran.
چکیده [English]

Turquoise is one of the ancient minerals known as Iran. The most famous and oldest turquoise mine in Iran is the Neyshabora turquoise mine. Turquoise mining has been popular since seven thousand years ago. Turquoise mining in Neyshabur was initially done in surface areas with the help of manual tools, but it gradually expanded and mining was done underground by building tunnels following mineral veins. In many sources, hammer and pen are mentioned as mining tools. Gunpowder was used in these mines for the first time in the 1100s of AH, which, despite the increase in the speed of mining, decreased its price by reducing the size of the extracted turquoise. Until the end of the Safavid period, Neishabur turquoise was extracted by the government based on regular and scientific rules. However, with the beginning of the Qajar period and the extraction of mines by local governments and individuals in a completely unscientific manner, these mines began to fall into ruin. As a result, at the end of the Qajar period, almost all the mines were filled with water and stone, and Iranian turquoise gradually lost its place in the world markets.
These beads belong to the Neolithic age (6000 to 6750 years BC) and it indicates that turquoise mining in Iran is even much older than the mentioned cases. In Clavikho's travelogue, which was written in 1412 and during the Safavid period, we read that: "There are famous turquoise mines near Neishabur. Mining in the mountain is very dangerous, the remaining tailings have been placed in a very bad shape with the help of stones and pieces of wood, and many novice miners have been buried inside it during different times. Turquoises of good color and large sizes have been found in this mine, but the color quickly disappears and turns into a dirty green color with white and gray spots. The turquoises of Ardalani mine are not of good quality, so that in the book of Javahernameh written in the 7th century AH, its turquoises are mentioned as the worst type of Neishabur turquoise. Due to the small amount of information about the way turquoise was mined in the sources before the Qajar period, it is not possible to speak with certainty about this issue, but according to the topics raised by Johri Neishaburi (592 AH), it seems that the use of tools It is suitable for breaking stones like hammer and chisel for mining.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Neishabur
  • Firuzeh
  • Northeast Iran
  • old mining