نقش احداث و بهره برداری از سد و شبکه های آبیاری در ساماندهی نظام فضایی سکونتگاههای روستایی، مورد: سد مخزنی علویان در نواحی مراغه و بناب(آذربایجان شرقی/ ایران)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستائی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 استاد گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

از مهمترین اقدامات توسعهای برای پاسخگوئی به تقاضای روز افزون نیازهای آب شرب، کشاورزی و صنعت، احداث سد است. اثرات و پیامدهای (مثبت و منفی) سد میتواند به طور مستقیم در تمام عناصر و پدیدههایی که به عنوان بخشی از فضای جغرافیایی در نظر گرفته میشوند، ردیابی و شناسایی شود. بر این اساس، احداث سد دارای ابعاد فضایی و ساخت و بهربرداری از آن در چارچوب برنامه ریزی فضایی جای میگیرد. با توجه به اینکه در نظامهای مکانی- فضائی، انواع ساختارها  و کارکردها مطرح هستند، بررسی تغییرات ساختاری- کارکردی ناشی از احداث سد و شبکه های آبیاری، از این جهت که میتواند موجب ساماندهی نظام فضائی و یا آشفتگی و درهمریختگی آن گردد، ضرورت پیدا میکند.هدف این تحقیق، بررسی نقش اجرا و بهرهبرداری از سد و شبکه آبیاری علویان(با سپری شدن بیش از 23 سال از زمان بهرهبرداری از آن) در ساماندهی نظام فضائی سکونتگاههای روستائی است. روش تحقیق بصورت اثباتی بوده و با تلفیقی از روشهای کمی و کیفی، اطلاعات مورد نیاز تحقیق، گردآوری شده است. در این راستا، تعداد 370 خانوار نمونه نیز مورد تحقیق قرار گرفتهاند. برای تجزیه و استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان میدهد که تغییرات SPSS تحلیل دادهها، از آمار توصیفی و استنباطی در نرم افزار ساختاری - کارکردی ناشی از اجرای طرح، عمدتا به لحاظ بخشینگری و اتخاذ رویکرد بالا به پایین، آنطور که انتظار میرفت، موجب ساماندهی نظام فضائی سکونتگاههای روستائی در گستره جغرافیائی طرح نشده است. افزون بر اینً، بین موقعیت استقرار سکونتگاهها نسبت به مکان سد، تقسیمات اداری- سیاسی نواحی و ساماندهی نظام فضائی، رابطۀ معنادار وجود دارد، بطوریکه احداث سد موجب توسعه نامتوازن و آشفتگی نظام فضائی در سکونتگاههای انسانی واقع در بالادست سد (محدوده مخزن) و پایین دست سد (محدوده شبکه آبیاری) و در نتیجه تفاوت بین نواحی مراغه و بناب، بلحاظ توسعه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The role of construction and operation of dams and irrigation networks in organizing the spatial system of settlements Rural, Case: Alavian Reservoir Dam in Maragheh and Bonab (East Azerbaijan / Iran)

نویسندگان [English]

  • Rasool Ghaffari Rad 1
  • Abbas Saeedi 2
1 PhD student in Geography and Rural Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 Professor, Department of Human Geography and Planning, Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

One of the most important development measures to meet the growing demand for drinking water, agriculture and industry is the construction of a dam. The effects and consequences (positive and negative) of the dam can be directly traced and identified in all elements and phenomena that are considered as part of the geographical space. Accordingly, the construction of a dam with spatial dimensions and its construction and use is within the framework of spatial planning. Given that in spatial-spatial systems, there are different types of structures and functions, it is necessary to study the structural-functional changes resulting from the construction of dams and irrigation networks, because it can cause the organization of the spatial system or its turbulence. The purpose of this study is to investigate the role of construction and operation of the Alavian dam and irrigation network (more than 23 years have passed since its operation) in organizing the space system of rural settlements. The research method is positive and with a combination of quantitative and qualitative methods, the information required for the research has been collected. In this regard, 370 sample households have been studied. Used for decomposition and. Findings show that SPSS changes in data analysis of descriptive and inferential statistics in structural-functional software resulting from the implementation of the project, mainly in terms of segmentation and adopting a top-down approach, as expected, organized the spatial system of rural settlements in The geographical area is not plotted. In addition, there is a significant relationship between the location of settlements in relation to the location of the dam, administrative-political divisions of areas and organization of the space system, so that the construction of the dam causes unbalanced development and confusion of the space system in human settlements above the dam (reservoir area) and Downstream of the dam (irrigation network area) and as a result, the difference between Maragheh and Bonab areas has been developed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structural-functional scanning, organizing the space system
  • Alavian Dam, Maragheh and Bonab areas

مراجع

١. بهنام، جمشید( ١٣٧٥ )، ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران، انتشارات نشر و پژوهش روزافزون، چاپ اول
٢. تقی زاده طبری، اباصالح( ١٣٨٨ )، "اصلاحات در مکتب نوسازی(از نوسازی تا پسانوسازی)"، مجله ره آورد سیاس ، ی
١٠٦ - تابستان و پاییز ١٣٨٨ ، سال هفتم، شماره ٢٤ و ٢٥ ، صص ٩١
٣. سعیدی، عباس( ١٣٩٣ )، "توسعه پایدار: شالوده ها و الزامات"، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، ١دانشکده علوم زمین،
٩١ - چاپ اول، ١٣٩٣ ، صص ٦١
٤. سعیدی، عباس( ١٣٩١ )، "مفاهیم بنیادین در برنامهریزی کالبدی- فضایی(بخش اول)"، فصلنامه برنامهریزی کالبدی-
٢٦ - فضائ ، ی شماره ١، زمستان ١٣٩١ ، صص ٩
٥. سعیدی، عباس( ١٣٩١ )، "پویش ساختاری- کارکردی، رویکردی بدیل در برنامهریزی فضایی"، فصلنامة اقتصاد فضا و
١٩ - توسعة روستای ، ی سال یکم، شمارة ١، پاییز ١٣٩١ ، صص ١
٦. سعیدی، عباس و صدوق، سید حسن ( ١٣٨٥ )، "نظام فضائی به مثابه جوهرة مطالعات جغرافیائی"، نشریه علمی-
٢٠ - پژوهشی جغرافی،ا سال چهارم، شماره ١٠ و ١١ ، پائیز و زمستان ١٣٨٥ ، صص ٧
٧. سعیدی، عباس، کاوه معصومی، عبدالرضا رحمانی فضلی و جواد اطاعت( ١٣٩٧ ): "حکمرانی آب و توسعه منطقه ای،
مورد: منطقه آبیاری کرخه(خوزستان)"، فصلنامة جغرافیا، سال شانزدهم، شمارة ٥٦ ، بهار ١٣٩٧
( ٨. شرکت مدیریت منابع آب ایران ( ١٣٩٧
٩. مرکز آمار ایران ( ١٣٩٥ )، داده های سرشماری عمومی نفوس و مسکن ١٣٩٥
١٠ . مظفری نیا، مهدی و همکاران( ١٣٩٥ ): "اندیشه شناسی سیاسی نظریه مراحل رشد اقتصادی روستو"، فصلنامه مطالعات میان
١٧٦ - رشته ای در علوم انسان ، ی شماره ٢، بهار ٩٥ ، صص ١٥٧
١١ . مهندسین مشاور مهاب قدس ( ١٣٥٨ ): "طرح چندمنظوره صوفی چای، مطالعات مرحله دوم، گزارش جامعه شناسی"
١٢ . مهندسین مشاور مهاب قدس ( ١٣٦٥ ): "طرح چندمنظوره صوفی چای، مطالعات مرحله دوم، گزارش نهائی توجیه اقتصادی
سد علویان و شبکه آبیاری صوفی چای"
13. Frank Vanclay,(2015),Social Impact Assessment: Guidance for assessing and managing the
social imoacts for projects, International Association for Impact Assessment,pp1-107
14. Jansson, Roland,(2014),The effect of dams on biodiversity, Department of Ecology and
Environmental Science,Umeå University, Ecological Applications 10, 203-224
15. Kibler, K., D. Tullos, B. Tilt, A. Wolf, D. Magee, E. Foster-Moore, F. Gassert,(2012),
Integrative Dam Assessment Model (IDAM) Documentation: Users Guide to the IDAM
Methodology and a Case Study from Southwestern China. Oregon State University,
Corvallis, Oregon, pp1-90
16. Kirchherr, J. and Charles, (2016), The social impacts of dams: A new framework for
scholarly analysis. Environmental Impact Assessment Review, 99-114
17. Leturq, Guillaume (2016), Diffedences and Simlarities in impacts of Hydroeletric Dams
between north and south of Brazil, 265-286
18. M. Sait Tahiscioglu and Nermin Anul,(2005), Positive and Negative impacts of dams on the
Environment, 759-769
19. Paul Reig, Andrew Maddocks and Francis Gassert (2013), World’s 36 Most Water-Stressed
Countries, Published on World Resources Institute
20. Philip H. Brown, Desiree Tullos, Bryan Tilt, Darrin Magee, Aaron T. Wolf (2008),
Modeling the costs and benefits of dam construction from a multidisciplinary perspective,
Journal of Environmental Management, 1-9
21. Régis Garandeau, Stephen Edwards, Mark Maslin,(2014), Biophysical, socioeconomic and
geopolitical impacts assessments of large dams: an overview, 1-16
22. Shirazu Alhassan, Henry,(2008), Large dams:a development imperative, a tyranny of Technology”, or a Subversion of
Southern Countries’ Development?, University of East Angelia,School of Developmen studies,1-294
23. United Nations Development Programe, (2016), Local action for the global goals:
Promoting innovative conservation and development solutions. New York, NY: UNDP.
24.World Commission on Dams (WCD)(2010), Dams and Development: A New Framework
for Decision-Making; Earthscan: London, 1-356
جغرافیا ( فصلنامه علمی انجمن جغرافیایی ایران)
دوره 16، شماره 59
زمستان 1397، صفحۀ 224-1.
اسفند 1397
صفحه 24-37

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار