تبیین نقش عوامل جغرافیایی و مولفه های ژئوپلیتیکی در شکل گیری روابط ژئوپلیتیک (با رویکردی انتقادی و نو)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکترای جغرافیای سیاسی،دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استاد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

روابط بین بازیگران سیاسی در نظام جهانی از عوامل گوناگونی متأثر است. بررسی نظریات اندیشمندان مختلف حاکی از آن است که روابط قدرتها و کشورها براساس متغیرهای زیادی شکل می گیرد. عناصر جغرافیایی و ژئوپلیتیکی از بسترهای مهم شکل گیری روابط ژئوپلیتیک،در سطوح منطقه ای،فرامنطقه ای و جهانی هستند، لذا اهمیت روابط ژئوپلیتیکی در پیشبرد اهداف و سیاستهای کشورها و مناطق جغرافیایی انکار ناپذیر است چون نحوه تأثیر گذاری و بهره مندی کشورها از تحولات پیرامونی خود، علاوه بر قدرت ملی و اوضاع منطقه ای آنها، تا میزان بسیار زیادی مبتنی بر واقعیت های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی، نوع روابط و کیفیت تعاملات آنها با سایر بازیگران بستگی دارد. با توجه به چنین اهمیتی، مقاله حاضر با روش تحلیلی-تبیینی و رویکرد انتقادی، ضمن بیان مولفه های موجود در نظریات ذکر شده، به دنبال شناسایی و بررسی کارکرد عوامل جغرافیایی و ژئوپلیتیکی جدید در شکل گیری انواع روابط ژئوپلیتیکی و ارائه مدل جامع برای تبیین الگو روابط ژئوپلیتیک است،جهت شناسایی این مولفه ها و تببین مدل جامع برای ارائه الگوی روابط ژئوپلیتیک، نظریه های اندیشمندان گوناگون(دوازده اندیشمند) که در زمان های مختلف بیان شده است مورد ارزیابی قرار گرفت که مشخص شد حداقل بیش از ده شاخص در شکل دهی روابط ژئوپلیتیک در سطوح منطقه ای،پیرامونی و جهانی،موثر هستند، نتایج یافته های پژوهش بیانگر این نکته است که عوامل متنوعی در شکل گیری روابط ژئوپلیتیک نقش دارند که علاوه بر شرایط جغرافیایی و ژئواستراتژیکی، بر مولفه های ژئواکونومیک،ژئوپلیتیک منابع،ژئوپلیتیک هویت،ژئوپلیتیک گردشگری، جهانی شدن و ژئوپلیتیک فضای مجازی، بین مناطق و کشورها تأکید دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Explaining the role of geographical factors and geopolitical components in shaping geopolitics relations(with a critical and new approach)

نویسندگان [English]

  • Mostafa Mazaheri 1
  • Hassan Kamran Dastjerdi 2
  • Qiuomars Yazdanpanah Dero 3
  • mahmood vasegh 4
1 PhD of Political Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Professor of Political Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Associate Professor of Political Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.
4 Associate Professor of Political Geography, Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Extended Abstract
Introduction
Relationship between countries in the world system is affected by various factors. The study of the theories of different thinkers, suggests that the relationship between powers and states is formed by based on many components and variables. In the meantime Geographical and geopolitical elements are important substrates for the formation of geopolitics relations at regional, trans-regional and global levels, Therefore the importance of geopolitical relations in advancing the goals and policies of countries and geographical areas is undeniable Because how countries and powers influence and benefit from their peripheral developments,  in addition to their national power and their regional situation,  depends largely on the geographical and geopolitical realities, the type of relationships and the quality of their interactions with other actors.  The present research has two theoretical and applied goals. The theoretical goal is to increase knowledge and contribute to the theorizing field of political Geography and geopolitical knowledge studies And Its most important practical purpose is also to help to compile a practical analytical-theoretical model regarding geopolitical relations in regional, trans-regional and global scales.
 
Methodology
This article  is a fundamental and developmental theory in terms of nature and is descriptive - analytical in terms of content. The required information has been collected using the library method (books, articles and treatises) and its conclusions have been made in a qualitative and inferential method.
 
Results and Discussion
Many factors play a role in the formation of geopolitical relations, in order to identify these components and explain the comprehensive model to present the model of geopolitical relations, the theories of various thinkers (twelve thinkers) expressed at different times were evaluated. it was found that at least more Of the ten indicators, they are effective in shaping geopolitical relations at the regional, peripheral and global levels. In the proposed theories of geopolitical relations in various scales, one or more geographical and geopolitical components have been emphasized and are basically uniaxial, while various elements have an influence on the formation and evolution of different types of geopolitical relations. Under the influence of the three main elements of geopolitical relations, namely: geography, politics and power, certain patterns of geopolitical relations (interactive, competitive, confrontational, continuity, influence and dominance) are formed in various regional, extra-regional and global scales. Among the mentioned levels, the regional level is more important. Among the mentioned models: interactive, competitive relations, dominance relations, influence relations, are the result of the thoughts of experts in different eras, and the geopolitical stability and continuity relation is one of the achievements of the present research. In this article, the effective components in creating geopolitical relations have been identified in the relevant theories. Although these factors still play a role in the formation of geopolitical relations, they are more focused on the centrality of conflict, tension, geopolitical crises and geopolitics of war, and in fact, it is a classic and traditional view of geopolitical relations. While the geopolitical factors of relations should be in agreement with the current conditions of the regional and global geopolitical system and be a comprehensive model to explain the pattern of geopolitical relations of countries.
 
Conclusion
In the current research, in addition to reviewing and criticizing past theories and research related to geopolitical relations, a new model was proposed in geopolitical relations, and new factors and components in the formation of relations were identified. The results of the research findings indicate that new factors and elements are involved in the formation of geopolitics relations  Which in addition to geographical and geostrategic conditions The is on the geoeconomic components, geopolitics of resource, geopolitics of identity, geopolitics of tourism, geopolitics of globalization and the geopolitics of cyberspace between regions and countries emphasize.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geographical and geopolitical factors
  • Geopolitics relations
  • Regional
  • trans-regional
  • global

مراجع

  1. امیری،هاشم (1396). ژئوپولیتیک، دیپلماسی و رفتار قدرت ها، تهران: نشرکانی مهر.
  2. احمدی نوحدانی،سیروس (1392). الگویابی شخصیت سیاسی فضاهای جغرافیایی حایل، مورد مطالعه: ایران، رساله دکتری رشته جغرافیای سیاسی، به راهنمایی محمد رضا حافظ نیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
  3. احمدی یقین، محمد رضا و یزدان پناه درو، کیومرث و واثق، محمود و نامی، محمد حسن (1401). نقش ژئوپلیتیک اطلاعات در طراحی استراتژی رزم مدرن با تاکید بر نظریه پیچیدگی- آشوب، فصلنامه جغرافیا، دوره 20، شماره72 ،صص.135-113.
  4. بوزان، باری و ویور، الی (1388). مناطق و قدرتها، تهران: انتشارات مطالعات راهبردی.
  5. جمشیدی، محمد حسین و نقدی، فرزانه (1396). فرهنگ به مثابه قدرت در روابط بین الملل {قدرت فرهنگ در برابر فرهنگ قدرت}،فصلنامه علمی پژوهشی سیاست جهانی، دورة 6، شماره 1، صص.46-7.
  6. حافظ نیا، محمدرضا و کاویانی راد، مراد (1383). افقهای جدید در جغرافیای سیاسی، تهران: انشارات سمت.
  7. حافظ نیا، محمدرضا (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
  8. حسین پور پویان،رضا (1390). تبیین الگوی روابط در مناطق ژئوپولیتیک(مطالعه موردی:شبه قاره هند)،رساله دکتری رشته جغرافیای سیاسی، به راهنمایی پیروز مجتهد زاده، دانشکده علوم انسانی ، دانشگاه تربیت مدرس.
  9. دوئرتـى، جیمز‌ و فالتزگراف،رابرت (1372). نظریههاى متعارض در روابط بین الملل،ترجمه علیرضا طیّب و وحید بزرگى‌، تهران‌: نشر قـومس.
  10. دولت آبادی، فیروز و یعقوب زاده، رحیم (1388). گردشگری فرهنگی و راهکارهای مناسب برای ارتقای آن در ایران، نشر:دانشگاه آزاد اسلامی.
  11. روشندل،جلیل(1387). امنیت ملی و نظام بین المللی، تهران: انتشارات سمت.
  12. سلیمی، حسین و دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و پور اسمعیلی، نجمیه (1396). مدل و تحلیل رابطه نظام منطقه ای و سیاست خارجی،
  13. فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک، دوره13، شماره 3، صص.24-1.https://journal.iag.ir/ article_55805_05200acf4e1c2d6ecb8fceccf071a95b.pdf
  14. سیف زاده، سیدحسین (1368). نظریه های گوناگون در روابط بین الملل، تهران: نشر سفیر.
  15. عزتی،عزت الله (1380). ژئوپولیتیک، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
  16. عزتی،عـزت الله (1382). ژئوپولیتیک در قرن بیست و یکم، تهران: انتشارات‌ سمت.
  17. عزتی، عزت الله (1386). نظریه های جدید در جغرافیای سیاسی، تهران: انتشارات قومس.
  18. عزتی،عزت الله (1389). ژئواستراتژی و قرن بیست و یکم، تهران: انتشارات سمت.
  19. عزتی، عزت الله و وریج کاظمی، مریم و فرجی راد، عبدالرضا (1400). جایگاه ژئواکونومی روسیه در کشورهای خارج نزدیک، با تاکید بر نقش نفت و گاز، فصلنامه جغرافیا، دورۀ 19، شماره71، صص. 42-23. https://mag.iga.ir/article_249523_fb04aecd0a58296e6ae492d314a884b8.pdf
  20. عالم،عبدالرحمان (1373). بنیاد های علم سیاست، تهران: نشرنی.
  21. قاسمی،فرهاد (1390). نظریه های روابط بین الملل و مطالعات منطقه ای، تهران: نشر میزان.
  22. کوهن،سوئل (1388). نظام ژئوپولیتیک جهانی،ترجمه عباس کاردان، تهران: انتشارات ابزار معاصر.
  23. کریمی پور،یدالله و کامران،حسن (1380). بستر جغرافیایی تهدیدهای بیرونی مطالعه موردی: حاشیه دریای مازندران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 16، شماره 62، صص.190-179.https://ensani.ir / article_20101129105030-10903-14.pdf
  24. کریمی پور،یدالله و عزیزی، امیر حمزه و ربیعی، حسین و متقی، افشین (1397). تبیین مولفه های ژئوپلیتیک اثرگذار بر پیوند استراتژیک کشورها مطالعه موردی، ایران و عراق، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره 18،شماره84، صص.39-21. https://jgs.khu.ac.ir/article-1-2896-fa.pdf
  25. لیک، دیوید و مورگان، پاتریک (1392). نظم های منطقه ای (امنیت سازی در جهانی نوین)، ترجمه جلال دهقانی فیروز آبادی،تهران: انتشارات مطالعات راهبردی.
  26. مویر،ریچارد ‌(1379‌). درآمدی‌ نو‌ بر‌ جغرافیای سیاسی،ترجمه دره‌ میر‌ حیدر،تهران: نشر سازمان جغرافیایی.
  27. مجتهدزاده، پیروز (1391). فلسفه و کارکرد ژئوپولیتیک (مفاهیم و نظریه ها در عصر مجازی) ،تهران: انتشارات سمت.
  28. مجتهدزاده، پیروز (1381). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی،تهران: انتشارات سمت.
  29. موسوی،سید مهدی و زارعی، بهادر و پیشگاهی فرد،زهرا و بدیعی، مرجان و واثق، محمود (1400).  تبیین نظری بسترها و زمینه های روابط ژئوپلیتیک و ارائه مدل پیشنهادی،فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 53، شماره 3، صص.832-811.  pdf/ https://jhgr.ut.ac.ir
  30. ویسی، هادی (1402)؛ توسعه منطقه مکران در گرو اتخاذ راهبرد دریایی و آمایش سرزمین، فصلنامه جغرافیا، دوره 21، شماره77،صص.54-31. https://mag.iga.ir/pdf
  31. هتنه، بوردن و آندارش، اینوتای و اوزوالدو، سونکل(1391). مقایسه منطقه گرایی (نتایجی برای توسعه جهان)،ترجمه علیرضا طیب،تهران: دفتر مطالعات سیاسی بین المللی وزارت خارجه.
  32. هتنه، بوردن و آندارش، اینوتای و اوزوالدو، سونکل(1391). جهان گرایی و منطقه گرایی نو، ترجمه علیرضا طیب، تهران: دفتر مطالعات سیاسی بین المللی وزارت خارجه.
  33. Anderson, E. Anderson, L. (1998). Strategic minerals:Resource Geopolitics and Global Geo-Economics, England, published by Wiley.
  34. Amiri, H. (2017). Geopolitics, diplomacy and the behavior of powers, Tehran, Kani Mehr. [persian].
  35. Ahmadi Nohdani, S. (2013). Modeling the political personality of the buffer geographical spaces, case of study: Iran, PhD dissertation in the field of political geography, under the guidance of Mohammad Reza Hafeznia, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University. [persian].
  36. Ahmadi-e-Kejan, M. Yazdan Panah-daro, Q. &Vathiq, M. Nami, M. (2022). The role of information geopolitics in the design of modern warfare strategy with emphasis on complexity-chaos theory, Geography Quarterly, Vol. 20, No. 72, pp. 113-135. [persian].
  37. Alam, A. (1994). Foundations of Political Science, Tehran: Nei Publishing. [persian].
  38. Bozan, B. Weaver, E. (2009). Regions and Powers, Tehran, Strategic Studies Publications.[persian].
  39. Collins, J. (1998). Military Geography , Washangton : Brassey press.
  40. Cohen, S. (2009). Global Geopolitical System, translation: Kardan,A. Tehran: Contemporary Tools Publications. [persian].
  41. Dugin, A. (2000). Foundations of Geopolitics, Moscow: Arctogaia.
  42. Doherty, J. Faltzgraf, R. (1993). Conflicting Theories in International Relations, translated by Tayyib,A. and Vahid, B. Tehran: Nash Qoms. [persian].
  43. Daulatabadi, F. and Yaqubzadeh, R. (2009). Cultural tourism and appropriate strategies for its promotion in Iran, Publisher: Islamic Azad University. [persian].
  44. Erguvenc, S. (1998). Turkys Security Perceptions ,Perceptions Journal Of International Affairs, Vol. 3, No. 2, pp.1-5.
  45. Ezzati, E. (2001). Geopolitics, Tehran: Samt Publications, first edition. [persian].
  46. Ezzati, E. (2003). Geopolitics in the 21st century, Tehran: Samt Publications. [persian].
  47. Ezzati,E. (2007). New theories in political geography; Tehran: Qoms Publications. [persian].
  48. Ezzati, E. (2010). Geostrategy and the 21st century, Tehran: Samt Publications. [persian].
  49. Ezzati, E. Warij Kazemi, M. & Faraji Rad, A. (2021). The position of Russia's geo-economy in the near foreign countries, with an emphasis on the role of oil and gas, Geography Quarterly, Vol. 19, No.71, pp. 23-42. [persian].
  50. Flint, C. (2006). Introduction to Geopolitics, Routlegde.
  51. Ferguson, L. (2010). Tourism Development and Regional Integration in Central America (ARI), strategic and international studies Elcano Newsletter.
  52. Gallaher, C. Carl, T. ,& Mary, G. Alison, M. Peter, S. (2009). Key Concepts in Political Geography, Sage Publications Ltd London.
  53. Griffiths, M. O'Callaghan, T. & Roach, S.( 2002). International Relations, the Key Concepts, Second Edition. London and New York: Routledge.
  54. Ghasemi, F. (2011). Theories of international relations and regional studies, Tehran: Mizan publishing house. . [persian].
  55. Hafez Nia, M. (2006). Principles and Concepts of Geopolitics, Mashhad: Papli Publications. [persian].
  56. Hafez Nia, M. Kaviani Rad, M. (2004). New horizons in political geography, Tehran: Samet Publications. . [persian].
  57. Hosseinpour Pouyan, R. (2010). Explaining the pattern of relations in geopolitical regions (case study: Indian subcontinent), PhD dissertation in the field of political geography, under the guidance of Pirouz Mojtahedzadeh, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University . [persian].
  58. Hatneh, B. Andaresh, I. & Oswaldo, S. (2012). Comparison of regionalism (results for the development of the world), translation: Alireza Tayeb, Tehran, Office of International Political Studies of the Ministry of Foreign Affairs. [persian].
  59. Hatneh, B. Andaresh, I. & Oswaldo, S. (2012). Globalism and new regionalism, translated by: Alireza Tayeb, Tehran, International Political Studies Office of the Ministry of Foreign Affairs. [persian].
  60. Jamshidi, M. Naqdi, F. (2016). Culture as power in international relations {The power of culture versus the culture of power}, World Politics Research Quarterly, Vol. 6, No. 1, pp. 7-46. [persian].
  61. Kuperman, M. (2018). A model for the emergence of geopolitical division, United States, cornell university.
  62. Karimipour, Y. Kamran, H. (2001). Geographical background of external threats, a case study: Mazandaran Sea Margin, Geographical Research Quarterly,Vol 16 , No 62, pp. 179-190. [persian].
  63. Karimipour, Y. Azizi, A. & Rabiei, H. Motaghi, A. (2018). Explanation of the geopolitical components affecting the strategic link of countries, a case study; Iran and Iraq, Journal of Applied Research in Geographical Sciences, Vol. 18, No. 84, pp. 21-39. [persian].
  64. Lake, D. Morgan, P. (2013). Regional orders (security in the modern world), translator: Jalal Dehghani Firouzabadi, Tehran:Publications of strategic studies.[persian].
  65. Muir, R. (2000). A New Introduction to Political Geography, Translation: Dareh Mir Haider, Tehran, Geographical Organization Publishing. [persian].
  66. Mojtahedzadeh, P. (2012). The philosophy and function of geopolitics (concepts and theories in the virtual age), Tehran: Samt Publications. [persian].
  67. Mojtahedzadeh, P. (2002). political geography and geographic politics, Tehran: Samt Publications. [persian].
  68. Mousavi, M. Zarei, B. & Pishgahi Fard, Z. Badiei, M. Vasegh, M. (2021). Theoretical explanation of the bases and contexts of geopolitical relations and presentation of the proposed model, human geography research quarterly, Vol. 53, No. 3 , pp. 811-832. [persian].
  69. Roshandel, J. (2008). National Security and International System, Tehran: Samt Publications. [persian].
  70. Söderbaum, F.(2011). Theories of Regionalism,University of Gothenburg Second and final version.
  71. Scholvin, S. (2016). An Overview Of Concepts And Empirical Examples From International
  72. Relations, Institute of Economic and Cultural Geography, University of Hanover.
  73. Salimi, H. Dehghani, F. Seyed, J. & Pourasmeili, N. (2016). Model and analysis of the relationship between the regional system and foreign policy. International Quarterly Journal of Geopolitics,Vol. 13, No. 3, pp. 1-24. [persian].
  74. Seifzadeh, H. (1989). Different theories in international relations, Tehran, published by: Safir. [persian].
  75. Taylor, P. (1994). Political Geography, England, Longman's Science and Geography Press.
  76. Veisi, H. (2023). Development of Makran region depends on the adoption of maritime strategy and land development, Geography Quarterly, Vol. 21, No. 77, pp. 31-54. [persian].
جغرافیا ( فصلنامه علمی انجمن جغرافیایی ایران)
دوره 21، شماره 79
زمستان1402، صفحۀ 200-1.
دی 1402
صفحه 85-108

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار